ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

απόσπασμα απο το βιβλίο <<Η Μικρασιατική καταστροφή>>
προλογος-επιμέλεια Κώστας Φωτιάδης

Ένα μεγάλο κύμα προσφύγων προήλθε από την περιοχή του Πόντου- υπολογίζονται σε 400.000 οι Πόντοι που ήρθαν στην Ελλάδα ζωντανοί, ενώ άλλοι τόσοι Έλληνες ποντιακής καταγωγής παραμείναν στον Καύκασο και τη Νότια Ρωσία και έγιναν τότε σοβιετικοί πολίτες. Σήμερα είναι πολίτες των διαφόρων κρατών που δημιουργήθηκαν μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτό το κύμα των προσφύγων το αποτελούσαν ντόπιοι άμαχοι που ανέβηκαν σε καράβια από τη Σαμψούντα και ήρθαν στην Ελλάδα (το πρώτο καράβι ξεκίνησε το Νοέμβριο του 1922), αντάρτες από τα γύρω βουνά που νοίκιαζαν κρυφά τούρκικα μοτόρια και πήγαιναν στα ρώσικα και ρουμάνικα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσα απ’ όπου έρχονταν στην Ελλάδα με τρένα ,μέσω Βουλγαρίας, ή με ατμόπλοια ρωσικά ή ελληνικά, και εξόριστοι στα βάθη της Ανατολίας, που ή γύρισαν στην Σαμψούντα και ήρθαν από εκεί στην Ελλάδα, ή κατέβηκαν, οι περισσότεροι , στη Μαλάτεια ή το Διαρμπεκίρ και ήρθαν μέσω Συρίας.

Γενικά, ο μεγαλύτερος αριθμός προσφύγων ήρθε τους τελευταίους μήνες του 1922 και τους πρώτους του 1923, ενώ η φυγή συνεχίστηκε και όλο το διάστημα του 1923 και 1924 (ιδιαίτερα από τον Μάρτιο του 1924, όταν άρχισε κανονικά η «ανταλλαγή πληθυσμών»). Μέχρι το 1938, τέλος, θα έρχονταν μεμονωμένα από τη Ρωσία πολλοί Πόντιοι, που είχαν καταφύγει εκεί, ιδιαίτερα από τον Ανατολικό Πόντο.

Συνολικά, οι Μικρασιάτες πρόσφυγες που θα έρθουν στην Ελλάδα εκείνη την εποχή (1.221.849) θα εγκατασταθούν: 683.253 στη Μακεδονία (446.094 αγρότες και 192.159 αστοί), 107.607 στη Θράκη (72.000 αγρότες και 35.547 αστοί), 8.179 την Ήπειρο (4.460 αγρότες και 3.719 αστοί), 33.900 στην Κρήτη (18.938 αγρότες και 14.962 αστοί), 56.613 στα νησιά του Αιγαίου (3.696 αγρότες και 52.917 αστοί), και 477.297 στην παλαιά Ελλάδα, κυρίως στην Αθήνα και τον Πειραιά, αλλά κι άλλες πόλεις της Θεσσαλίας, Στερεάς και Πελοποννήσου (33.576 αγρότες και 343.721 αστοί).

Οι Πόντιοι είναι ένας λαός προοδευτικός, αγωνιστικός και παράλληλα ευαίσθητος. Ατίθασος στη λευτεριά αλλά και παλικάρι στον πατριωτισμό. Φιλότιμος και ματαιόδοξος, λάτρης των παραδόσεων και εκπληκτικά θαρραλέος. Ο ποντιακός λαός χαρακτηρίζεται από καλή προαίρεση, αλληλεγγύη, φιλοξενία, αυθορμητισμό, σταθερότητα, λιτότητα κ.ά. Επίσης χαρακτηρίζεται από ευθιξία, εριστικότητα, πείσμα, έλλειψη διπλωματικότητας, τοπικισμό, έλλειψη ευελιξίας κι έλλειψη ευστροφίας.

Συμπαγείς δυνάμεις του Ελληνισμού οι πρόσφυγες, με πολυπληθέστερους τους Πόντιους, κατέφυγαν στην Ελλάδα και ειδικότερα στη Βόρεια Ελλάδα, και παρά τα κρίσιμα προβλήματα που υπάρχουν πάντα σ’ ένα νέο ξεκίνημα, στο επίπεδο μάλιστα μιας αναγέννησης, έδωσαν από την αρχή μια καινούργια πνοή στην ελληνική κοινωνία.

Μαζί με τα ήθη και τα έθιμα τους, έφεραν την πείρα τους στη γεωργία και τη βιοτεχνία και άνοιξαν καινούργιους ορίζοντες στην προσπάθεια για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της Ελλάδας, στους αγώνες της οποίας υπήρξαν μάλιστα πρωτοπόροι.

Κατά την μετανάστευση των προσφύγων στην Ελλάδα, οι ξεριζωμένοι Έλληνες πέρασαν από τα λοιμοκαθαρτήρια της Μακρονήσου, του Πειραιά και της Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης, όπου μεταξύ 1912-1923 παρατηρήθηκε τρομακτική θνησιμότητα από ταλαιπωρίες, υποσιτισμό, έλλειψη προσαρμογής στο κλίμα, έλλειψη καλά οργανωμένης κρατικής πρόνοιας, άλλα και από μαρασμό, εξάντληση, αδυναμία προσαρμογής στο νέο περιβάλλον (ιδιαίτερα των ηλικιωμένων), ζωική αποδυνάμωση και ακόμα αυτοεγκατάλειψη σε μερικές περιπτώσεις.

Ας μη ξεχνάμε ότι η μετανάστευση των προσφύγων δεν έγινε εύκολα για όλους. Γιατί δεκάδες χιλιάδες, ιδιαίτερα Ποντίων, αφού εκτοπίστηκαν στο εσωτερικό του Πόντου, μεταφέρθηκαν με τούρκικα και ξένα πλοία στους στρατιώτες «Σελιμιέ» του Χαϊδάρ πασά της Κωνσταντινούπολης, στον Άγιο Στέφανο και στα νησιά Χάλκη και Αντιγόνη του μαρμαρά, όπου έμειναν ως τον Αύγουστο του 1923, ώσπου να μεταφερθούν με κρατικά ή ναυλωμένα πλοία της ελληνικής Κυβέρνησης στο Μικρό Καραμπουρνού της Θεσσαλονίκης, απ όπου σκορπίστηκαν σε διάφορους τόπους της Μακεδονίας. Οι εκτοπισμένοι στρατοπεδευμένοι στην καραντίνα του Σελιμιέ μάλιστα, ο αριθμός των οποίων μεγάλωνε καθημερινά, έφυγαν για την Ελλάδα μετά την 1^η Ιανουαρίου 1924, αφού κατά την εποχή εκείνοι οι θάνατοι από αρρώστιες και ταλαιπωρίες έφταναν τους 400 την εβδομάδα! Το νερό άλλωστε ήταν ελάχιστο, η τροφή κακή και η δυσωδία αφόρητη.

Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι η κανονική εφαρμογή της συμφωνίας για την ανταλλαγή των πληθυσμών άρχισε μόλις τον Μάτριο του 1924. Όπως ήταν φυσικό, οι αστοί Πόντιοι από την Αμισό (Σαμψούντα), Κοτύωρα (Ορντού), Κερασούντα, Τραπεζούντα, επιζήτησαν την αστική εγκατάσταση, και οι χωρικοί την αγροτική εγκατάσταση.

Οι Πόντιοι διαφύλαξαν, ολόκληρο τον λαϊκό πολιτισμό μας, που τον μετέφεραν στις νέες πατρίδες τους.

Ο πόλεμος που θ’ ακολουθήσει, καθώς και ο εμφύλιος, θα διακόψουν για λίγο τον αγώνα για πρόοδο και ευημερία που κάνουν ενωμένοι οι Έλληνες και ο προσφυγικός Ελληνισμός. Όμως, σε λίγο, πάλι ενωμένοι, πρόσφυγες και γηγενείς, ενωμένοι όχι πια σαν Ελληνισμός αλλά σαν ελληνικός λαός, αρχίζουν τη νέα κατάσταση- τη νέα εκπόρθηση. Στην Ελλάδα θα έρθουν 1.400.000 πρόσφυγες από τον Πόντο, τη Μικρά Ασία, την Κωνσταντινούπολη και τη Θράκη.