Προτάσεις της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος για τη διάσωση και τη διάδοση της προφοράς της ποντιακής διαλέκτου.

Λαοί που λόγω της ιστορικής συγκυρίας διαμόρφωσαν έναν ιδιαίτερο πολιτισμό και στη συνέχεια απώλεσαν τον ιστορικό τους χώρο όπως οι Έλληνες του Πόντου, κινδυνεύουν να χάσουν την ταυτότητά τους, όχι επειδή η λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης και του πανδαμάτορα χρόνου σαρώνουν τα πάντα στο πέρασμά τους, αλλά επειδή επιπλέον δεν αναπαράγονται και δε περνούν αυτόματα και αυτονόητα όλες οι εκφράσεις της καθημερινής ζωής τους από γενιά σε γενιά, όπως συμβαίνει με κάθε λαό που ζει στο χώρο της προέλευσής του.

Η διάλεκτος, συστατικό στοιχείο κάθε πολιτισμού, ιδιαίτερα η ποντιακή η οποία διατήρησε στο λεξιλόγιό της και στην προφορά της αρκετά στοιχεία της αρχαίας ιωνικής διαλέκτου, δηλ. της γλώσσας του Ομήρου, αργοσβήνει μετά τη βιολογική εξαφάνιση της γενιάς που ήλθε από την αλησμόνητη πατρίδα. Γλωσσολογικά συγγενεύει τα μάλα με την καππαδοκική και την κυπριακή.

Λειτουργικά η ποντιακή διάλεκτος επείχε στον Πόντο τη θέση της γλώσσας, διότι ήταν το μοναδικό γλωσσικό σχήμα προφορικής κυρίως επικοινωνίας μεταξύ των Ελλήνων του Πόντου. Διαβάστε περισσότερα....

Τουρκία: 300.000 ελληνόφωνοι ζητούν ταυτότητα

Ο συγγραφέας Οmer Asan μιλάει για τους πληθυσμούς της Τραπεζούντας που μιλούν ή καταλαβαίνουν σήμερα την ποντιακή διάλεκτο

Μια από τις σημαντικές εκδόσεις της περασμένης χρονιάς, υπήρξε η έκδοση του βιβλίου «Πολιτισμός του Πόντου» του Omer Asan, από τις εκδόσεις Κυριακίδη της Θεσσαλονίκης. Δόθηκε έτσι η ευκαιρία στον 'Ελληνα αναγνώστη να διαβάσει το σημαντικό έργο "Pontos Kulture", που είχε πρωτοεκδοθεί το 1996 στην Κωνσταντινούπολη από τον εκδοτικό οίκο Belge και ήδη ετοιμάζει τη δεύτερη έκδοσή του.

Ο Omer Asan, με οικονομικές σπουδές, κατάγεται από την περιοχή του 'Οφεως (Of) της Τραπεζούντας που βρίσκεται στη βορειοανατολική Τουρκία. Εκτός από το οφίτικο ιδίωμα της ποντιακής διαλέκτου μιλά πολύ καλά και τη νέα ελληνική γλώσσα. Ο 'Οφις αποτελεί και σήμερα μια περιοχή όπου κατοικεί συμπαγής ελληνόφωνος πληθυσμός. Ο συγγραφέας, ο οποίος προέρχεται από περιοχή μεγάλης ισλαμικής παράδοσης, δραστηριοποιήθηκε στην τουρκική Αριστερά με αποτέλεσμα να υποστεί διώξεις κατά τη δεκαετία του '80. Ο πατέρας του υπήρξε στέλεχος του τουρκικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Φυλακίστηκε και από τα δύο στρατιωτικά πραξικοπήματα, του '71 και του '81. Ο ίδιος -με βάση την ελληνική κατηγοριοποίηση- ανήκει στη γενιά της μεταπολίτευσης.

Στην Ελλάδα βρέθηκε για την παρουσίαση της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου του. 'Ετσι τον βρήκαμε κι εμείς και του πήραμε τη συνέντευξη που ακολουθεί.

- Υπάρχουν και σήμερα ελληνόφωνοι στην Τουρκία που μιλούν την ποντιακή διάλεκτο;

- Σήμερα στην Τουρκία υπάρχουν ακόμη άτομα που μιλούν ή καταλαβαίνουν τα ποντιακά που είναι η αρχαιότερη ζώσα διάλεκτος της ελληνικής γλώσσας. Τα μέλη αυτής της κοινωνικής ομάδας κατάγονται από την Τραπεζούντα και βρίσκονται σκορπισμένα σε διάφορα μέρη της Τουρκίας, καθώς και στο εξωτερικό, ως μετανάστες. Τα ποντιακά μιλούνται σε εξήντα χωριά της περιφέρειας Τραπεζούντας, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται στην περιοχή του 'Οφη. Πιστεύω, ότι με συντηρητικούς υπολογισμούς, η διάλεκτος αυτή μιλιέται από 300.000 περίπου άτομα.

- Στη θεωρητική σου προβληματική αναφέρεσαι διαρκώς στο «πρόβλημα της ταυτότητας». Γιατί αυτό είναι τόσο σημαντικό για σένα;

- Σήμερα, οι άνθρωποι έρχονται συχνότερα αντιμέτωποι με το πρόβλημα της ταυτότητας και αυτό γιατί οι παραδοσιακές εξηγήσεις, όπως και τα επίσημα δελτία ταυτότητας δεν δίνουν επαρκείς απαντήσεις. Κάποιοι θεωρούν την αναζήτηση της ταυτότητας ως μια μόδα που έρχεται και παρέρχεται. Γι' αυτούς, ο καθένας είναι ένα άτομο, ένα ανθρώπινο ον και τίποτα άλλο. Ανεξάρτητα, όμως, από το τι καταλαβαίνει ο καθένας, το σημαντικό για μένα είναι η προστασία της γλώσσας μας, που την κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας και σήμερα τα ίχνη της άρχισαν να χάνονται, καθώς αδιαφορούμε για την εξαφάνισή της, αλλά και η προστασία του πολιτισμού μας και της ταυτότητάς μας που αυτός δημιούργησε.

Στην ιστορία της ανθρωπότητας πολλές εθνοτικές ομάδες που έζησαν στην ίδια γεωγραφική περιοχή αφομοιώθηκαν από τον κυρίαρχο πολιτισμό. Προσωπικά είμαι αντίθετος στο να μοιράζονται σήμερα άλλοι τη μοίρα των εθνοτικών πολιτισμικών ομάδων, που μέσα στην ιστορική εξέλιξη άλλοτε ενσωματώθηκαν στον κυρίαρχο πολιτισμό και άλλοτε αφομοιώθηκαν διά της βίας.

- Αναφέρεστε συχνά στο ερώτημα «ποιος είμαι» για να προσδιορίσετε τα κίνητρα της συγκεκριμένης ερευνητικής επιλογής. Η προσωπική αναζήτηση είχε καθοριστικό ρόλο;

- Εγώ άρχισα να αναζητώ την ταυτότητά μου με αφορμή το γεγονός ότι η γλώσσα που μιλούσαν οι πρόγονοί μου δεν ήταν η τουρκική. Γιατί στο χωριό, στην πόλη, στο σχολείο μας έμαθαν ότι είμαστε Τούρκοι. Στη γειτονιά, στο σχολείο, στη δουλειά μιλούσαμε τα τουρκικά. Ομως στο σπίτι, στο χωριό, η γιαγιά, ο παππούς μου, όλοι στην οικογένεια μιλούσαν μεταξύ τους τη γλώσσα που ονομάζανε «ρωμαίικα». Επομένως, τι είμασταν εμείς; Ρωμιοί ή Τούρκοι;

Σήμερα μιλάμε πια τουρκικά. Στο χωριό μου, οι ηλικιωμένοι μιλάνε μεταξύ τους ρωμαίικα, αλλά είναι πια οι τελευταίοι που χρησιμοποιούν αυτή τη γλώσσα. Οι επόμενες γενιές δεν θα έχουν τη δυνατότητα να την ακούσουν και να τη μάθουν. Ας πούμε ότι έχουμε συνεννοηθεί όσον αφορά το παρόν: σήμερα, τι είμασταν και εκτουρκιστήκαμε; Με την ερώτηση «Ποιός είμαι;» είχα βυθιστεί μέσα στο άγνωστο. 'Επρεπε να απαντήσω οπωσδήποτε σ' αυτή την ερώτηση. Και έτσι άρχισε αυτή η περιπέτεια.

- Πότε άρχισε αυτή η "περιπέτεια" και πού βασίστηκε η έρευνά σας;

- Από τα τέλη της δεκαετίας του '80 είχα αρχίσει την έρευνα σχετικά με την ταυτότητα και τον πολιτισμό μας. 'Ομως στην Τουρκία δεν είχα καταφέρει να βρω γραπτές πηγές, ούτε και κάτι σχετικό με τη γλώσσα που μιλούσαμε. 'Αρχισα να ανθολογώ ερασιτεχνικά ποντιακές λέξεις. Ρωτούσα όλους τους ηλικιωμένους που έβρισκα σχετικά με την ταυτότητα και τη γλώσσα μας. Αποτάθηκα σε Τούρκους επιστήμονες και ερευνητές και διαπίστωσα με έκπληξη ότι δεν υπήρχε καμιά εργασία σ' αυτό τον τομέα. Σ' αυτό το διάστημα, στοχεύοντας να βρω έστω και λίγες πληροφορίες, έγραφα επιστολές και τις έστελνα σε διευθύνσεις στην Ελλάδα που τις είχα μάθει τυχαία. Πάνω που είχα αρχίσει να χάνω τις ελπίδες μου, προσκλήθηκα το 1993 σε ένα ποντιακό πανηγύρι στην Καλλιθέα της Αττικής. Τα όσα είδα και οι ήχοι που άκουσα κυριολεκτικά μου άλλαξαν τη ζωή. Με είχε εκπλήξει το γεγονός ότι εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τη γη που γεννήθηκα, άκουσα τραγούδια στη γλώσσα των προγόνων μου με τη συνοδεία της λύρας, ότι χόρεψα μαζί με άγνωστους ανθρώπους σε μια άλλη χώρα και ότι μπορούσα να μιλώ και να συνεννοούμαι στα ποντιακά, τα οποία νόμιζα ότι ήταν μια γλώσσα που δε χρησιμεύει σε τίποτα.

'Ετσι, αποφάσια να επικεντρώσω την έρευνά μου στο χωριό μου, το Ερένκιοϊ του 'Οφεως και να μελετήσω το ζωντανό πολιτισμό του ως ένα υπαρκτό ίχνος του ποντιακού πολιτισμού. Το αποτέλεσμα είναι το βιβλίο που εκδόθηκε στην Τουρκία πρώτα και σήμερα στην Ελλάδα. Αποτελείται από έξι μέρη που περιλαμβάνουν: θεωρητικό πλαίσιο, ιστορικά και εθνογραφικά στοιχεία, δημώδη λογοτεχνία, λαογραφία, ονοματολογία, γλωσσάρι και βιβλιογραφία.

- Πώς αντιμετωπίστηκε το βιβλίο σας στην Τουρκία. Είχατε προβλήματα από την έκδοση;

«Το βιβλίο έγινε ιδιαίτερα αποδεκτό από τους ακαδημαϊκούς κύκλους, εφόσον κάλυπτε ένα κενό στη σύγχρονη τουρκική επιστήμη. 'Ηδη προετοιμάζεται η δεύτερη έκδοση. 'Εγινε, όμως και αιτία για παρανοήσεις, τόσο στην Τουρκία, όσο και στην Ελλάδα. Και στις δύο μεριές απέδωσαν στο θέμα διαφορετικά νοήματα. Είχα τρία χρόνια να έρθω στην Ελλάδα, λόγω των πολιτικών γεγονότων ανάμεσα στις δύο χώρες. Ελπίζω ότι η βελτίωση του κλίματος θα διευκολύνει την επιστημονική έρευνα για θέματα-ταμπού. 'Οπως επίσης, ότι διάφορες ομάδες στην Ελλάδα που μιλούν εξ ονόματος των ελληνοφώνων της Τουρκίας, θα αρχίσουν να σέβονται περισσότερο τον πληθυσμό αυτό.

από την εφημερίδα "Καθημερινή"

Ποντιακή διάλεκτος. Η "κληρονόμος" του Ομήρου

Τα ομηρικά έπη γράφτηκαν σε μια γλώσσα, η οποία βασίζεται στις δύο αρχαίες ελληνικές διαλέκτους, την ιωνική και την αιολική, τις οποίες ομιλούσαν κυρίως στη Μικρά Ασία.

Η ποντιακή διάλεκτος προέρχεται από την αρχαία ιωνική, λόγω κυρίως της καταγωγής των πρώτων αποίκων του Πόντου από την ιωνική Μίλητο. Με την πάροδο του χρόνου και με την επίδραση γεωγραφικών, κλιματολογικών, ιστορικών, εθνολογικών κτλ. παραγόντων δημιουργήθηκαν εξελικτικά από την ιωνική διάφορες διάλεκτοι, μία των οποίων είναι η ποντιακή. Με την εγκατάσταση και άλλων ελληνικών φύλων, όπως για παράδειγμα των κατοίκων της Τραπεζούντας της Αρκαδίας (4ος αιών π.Χ.), οι οποίοι άλλαξαν και το όνομα Τραπεζούς από Οιζηνίς και ιδιαίτερα των αιολικών φύλων εισήχθησαν και σποραδικοί αιολισμοί.
Ο Όμηρος δεν αναφέρει πουθενά τον όρο Πόντος ή Εύξεινος Πόντος. Αντίθετα, αναφέρονται διάφορες εθνότητες του Πόντου, οι οποίες φυσικά στην αναμέτρηση τάχθηκαν στο πλευρό των Τρώων για ευνόητους λόγους.
Συγκεκριμένα αναφέρονται οι Σόλυμοι (Ιλ. Ζ, 184, 203, 204, Οδ. ε, 282), οι Λύκιοι (Ιλ. Δ, 101, 119, Ρ, 172, Π, 437, Ζ, 194,Π, 673, Ζ, 188, Ζ, 210), οι Κάρες (Ιλ. Β, 867), οι Φρύγιοι (Ιλ. Ω, 545, Γ, 184, Π, 719, Σ, 291), οι Μήονες (Ιλ. Β, 864, Κ, 431) οι Αμαζόνες (Ιλ. Ζ, 186, Γ, 189), οι Αλιζώνες (Ιλ. Β, 856, Ε, 39), οι Παφλαγόνες (Ιλ. Β, 851, Ε, 577) και οι Μυσοί (Ιλ. Β, 858, Κ, 430, Ξ, 512). Από τις πόλεις του Πόντου αναφέρονται η Κύτωρος (Ιλ. Β, 853), μετέπειτα Κωτύωρα και σημερινή Ορντού, η Σήσαμος (Ιλ. Β, 853), η Κρώμνα (Ιλ. Β, 855), μετέπειτα Κρώμνη και η Αιγίαλος (Ιλ. Β, 855).
Η Τροία, όπου διαδραματίστηκαν τα γεγονότα των ομηρικών επών, ήταν ο φρουρός του Ελλησπόντου, και εισέπραττε διόδια από εμπορικά πλοία, τα οποία αναζητούσαν πρόσβαση στον Εύξεινο Πόντο και την Ασία. Ο Πόντος ήταν καθοριστικής σημασίας για την τύχη των Ελλήνων, καθόσον έκρυβε εκτός από ευγενή μέταλλα, πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Ακόμη, η πρόσβαση στην Ασία ήταν ευκολότερη από τα λιμάνια του Πόντου παρά από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι ο εποικισμός του Πόντου που επακολούθησε έγινε από τους Μιλήσιους, οι οποίοι έτσι έφθαναν ευκολότερα στον πλούτο της Ανατολής. Ο Πόντος απετέλεσε τη γέφυρα μετάβασης φυτών και ζώων από την Ασία στην κλασική Ελλάδα και αργότερα στη Ρώμη και την Ευρώπη.
Στο πέρασμα των 28 αιώνων ζωής, η ποντιακή διάλεκτος δέχτηκε επιδράσεις από την κοινή των αλεξανδρινών χρόνων, και από τη μεσαιωνική κοινή του Βυζαντίου. Ακόμη, επηρεάστηκε από τους Γενουάτες και τους Βενετούς της Τραπεζούντας, τους Πέρσες και τους Γεωργιανούς, καθώς φυσικά και από τους Τούρκους. Η τελική μορφή της ποντιακής διαλέκτου γίνεται στην εποχή των Κομνηνών. Έτσι, η ποντιακή διάλεκτος αντικατοπτρίζει ταυτόχρονα και την ιστορική πορεία αυτού του λαού διά μέσου των αιώνων και των αλλόγλωσσων γειτονικών λαών.
Ως εξαρχής ιωνική διάλεκτος με εξέλιξη εκτός Ελλάδος, η ποντιακή έχει τις ρίζες της μέχρι την ομηρική γλώσσα. Η συμβολή της όμως στην εθνική αυτογνωσία συνίσταται στο γεγονός ότι διέσωσε αρκετά ομηρικά στοιχεία, τα οποία σε άλλες νεοελληνικές διαλέκτους εξέλειπαν. Σε πολλές περιπτώσεις τα ιωνικά στοιχεία, όπως λέξεις, εκφράσεις ή ιδιωματισμοί των ομηρικών επών διατηρήθηκαν αναλλοίωτα, συνεισφέροντας τα μέγιστα στη γλωσσική μας κληρονομιά. Ως κληρονόμος της ιωνικής διατηρεί αναλλοίωτες ή παραφθαρμένες πολλές λέξεις, πολλούς αρχαϊσμούς και γραμματικούς ή συντακτικούς τύπους, οπότε μπορεί να ενταχθεί στις αρχαιότερες και πλουσιότερες ελληνικές διαλέκτους και φυσικά της Ευρώπης.
Περί των ιωνικών καταβολών και της εξελικτικής πορείας της ποντιακής διαλέκτου γράφει ο γλωσσολόγος Δημοσθένης Οικονομίδης, διευθυντής του Μεσαιωνικού αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών: "Η διάλεκτος, η λαλουμένη υπό των Ελλήνων των από αρχαιοτάτων χρόνων ως τα παράλια του Ευξείνου Πόντου εγκατεστημένων εξ αρχής ιωνική ούσα, συν τω χρόνω τοιαύτην έλαβε εξέλιξιν μακράν της Ελλάδος, ώστε διασώσασα ολίγα στοιχεία εκ της ιωνικής, ικανά αρχαιοπινή στοιχεία, προσέλαβεν και πολλάς λέξεις και γραμματικούς τύπους εκ της μεσαιωνικής και βυζαντινής γλώσσης, άτινα διετήρησεν αυτουσίως".
Η ποντιακή μαζί με την καππαδοκική διάλεκτο αποτελούν τα μικρασιατικά ιδιώματα τα οποία ομοιάζουν με τα κυπριακά, τα δωδεκανησιακά και άλλων νήσων (Χίος, Ικαρία). Για τα μικρασιατικά αυτά ιδιώματα αναφέρει ο Μανώλης Τριανταφυλλίδης: "Χωρισμένα από την υπόλοιπη ελληνόγλωσση περιοχή, έμειναν αιώνες χωρίς εύκολη συγκοινωνία και ακολούθησαν διαφορετική εξέλιξη. Διατήρησαν γνωρίσματα της παλιάς ελληνιστικής κοινής και είναι έτσι από τα αρχαϊκότερα νεοελληνικά ιδιώματα". Οι ομηρικές λέξεις από την ποντιακή εντάχθηκαν στο σύστημα άλλων γλωσσών, συμμετέχοντας έτσι στην εξέλιξή τους.
Ενδεικτικά αναφέρονται ορισμένα παραδείγματα αρχαϊσμών, λέξεων ή εκφράσεων ομηρικής (ιωνικής) προέλευσης:

ΑΡΧΑΪΣΜΟΙ

Επώνυμα σε -ιάδης ή ίδης δηλωτικά της καταγωγής ή πατρότητας:
Αιμονίδης (Δ467), ο υιός του Αίμονα,
Αρκεισιάδης (ο υιός του Αρκεισίου = ο Λαέρτης, δ755, ω270),
Ασιάδης (υιός του Ασίου Μ140, Ρ583),
Ατρείδης (ο υιός του Ατρέα = ο Αγαμέμνων και ο Μενέλαος Λ,Α16),
Λαερτιάδης (ο υιός του Λαέρτη = ο Οδυσσεύς Γ200, δ555),
Πηληιάδης ή Πηλείδης (ο υιός του Πηλέως = ο Αχιλλεύς Α1, Α146, θ75).

Η διατήρηση του ιωνικού ε αντί του η:
Ατρύπετος αντί ατρύπητος, νύφε αντί νύφη, άκλερος αντί άκληρος.
"Ατρύγετος πόντος" (Ξ204), "Ατρύγετος αιθήρ" (Ρ425), αντί ατρύγητος.

Η διατήρηση του ω αντί του ου:
Λωρίν αντί λουρί, ζωμίν αντί ζουμί, κώδων αντί κουδούνι,
"Κώνωψ" (βατρ. 202) αντί κουνούπι, "κωφός" (Λ390, Ω54) αντί κουφός

Ο σχηματισμός θηλυκών επιθέτων σε -ος αντί η:
Άλαλος αντί άλαλη, έμμορφος αντί η όμορφη, άσκεμος αντί άσχημη.
"Δήμητρα αγλαόκαρπος" Α415, (Ύμν. Δήμ. 4, 23),

Η διατήρηση της προστακτικής του αορίστου:
Λύσον αντί λύσε, χτίσον αντί χτίσε, γράψον αντί γράψε
"λαόν δέ στήσον παρ' ερινεόν" (Ιλ. Ζ, 433).

Η χρήση του αρνητικού μορίου ουκ > ουχί > ουκί > κι':
Κι' τρώγω αντί δεν τρώγω, κι' θέλω αντί δεν θέλω, κι' λέγω αντί δεν λέγω.
"κι' ενέπρησεν κοίλας νήας"
Κι' αντί του αρν. μόριου δεν (από το αρχ. ουδέν). Στην ποντιακή υπάρχει το αρν. μόριο τιδέν (άλλο τι ουδέν).
Τιδέν κι τρώγω, τιδέν κι θέλω, τιδέν κι λέγω.

Στο λεξικό του Σουίδα, 10ος αιών μ.Χ. επισημαίνεται αυτή η ιδιαιτερότητα του Ομήρου, στο σχηματισμό της άρνησης: Ουκί το ουχί. Όμηρος διά του κ γράφει, ου διά του χ.

Η διατήρηση του μορίου άρα ή άρ' με σημασία όχι κατ' ανάγκην συμπερασματική, αλλά με την έννοια της συνάρτησης γεγονότων, ανακεφαλαίωσης ή επεξήγησης:
"άρ' έρθεν η λαμπρή", "αρ' αέτς ας έν", "άρ' έφαεες, εχόρτασες"
"ως άρ' έφη" (Οδ. θ, 482), "ως άρα φωνήσας" (Οδ. κ, 302)

Η διατήρηση του ιωνικού σ:
Σεύτλον αντί τεύτλον.
"σεύτλον" (Βάτρ. 162).
"σεύτλοις χλωροίς επιβόσκομαι" (Βατρ. 54).

Σεύτελος (Κοτ., Σάντ., Χαλδ.) = ευτελής, ανόητος
"Σευτλαίος" (Βάτρ. 212) κωμικό όνομα βατράχου στην Βατραχομυομαχία.
"Σευτλαίον δ' αρ έπεφνε βαλών" (Βατρ. 209).

www.newspaper.gr

Η Ποντιακή Διάλεκτος

Η ποντιακή είναι μία από τις λίγες διαλέκτους του ελληνικού λαού που σχετίζονται τόσο άμεσα με την αρχαία ελληνική γλώσσα. Σήμερα, με την γεωγραφική της έννοια δεν υφίσταται πλέον, όμως ακόμη και τώρα παρά το ότι πέρασε σχεδόν ένας αιώνας από τότε που ο Ποντιακός Ελληνισμός εκπατρίστηκε, εξακολουθεί να υπάρχει σε πολλές περιοχές της πατρίδας μας και κυρίως στη Μακεδονία όπου διαβιούν αμιγείς ποντιακοί πληθυσμοί. Ο γλωσσολόγος Ανθιμος Παπαδόπουλος, προβλέπει ότι με το πέρασμα του χρόνου θα συμβεί η πλήρης γλωσσική αφομοίωσή της με την επίδραση της νεοελληνικής γλώσσας και θα καταταγεί στην κατηγορία των νεκρών γλωσσών.
Η ποντιακή διάλεκτος προέρχεται από την αρχαία Ιωνική, λόγω κυρίως της καταγωγής των αποίκων του Πόντου από την Ιωνική Μίλητο. Οι επιδράσεις που δέχτηκε στο πέρασμα των 26 αιώνων ζωής, προέρχονται από την κοινή των αλεξανδρινών χρόνων, και από τη μεσαιωνική κοινή του Βυζαντίου. Επηρεάστηκε επίσης από τους Γενουάτες και Βενετσιάνους της Τραπεζούντας, τους Πέρσες και τους Γεωργιανούς, καθώς φυσικά και από τους Τούρκους. Αξιοσημείωτο όμως είναι ότι, παρά τις προσμίξεις με ξένες λέξεις, αυτές δεν έμειναν αναφομοίωτες, αλλά εξελληνίστηκαν και εντάχθηκαν στο κλιτικό σύστημα της ελληνικής, συμμετέχοντας έτσι στην εξέλιξη της γλώσσας. Παράδειγμα το τουρκικό ρήμα aramak έγινε στα ποντιακά αραεύω (αναζητώ), κι έδωσε νέα παράγωγα, αράεμαν (αναζήτηση-ψάξιμο) και αραευτής (ερευνητής). Χαρακτηριστικά της σημεία είναι :

1. Η διατήρηση της προφοράς του ιωνικού η ως ε (νύφε αvτί νύφη, κλέφτες αντί κλέφτης, έτον αντί ήτο, κλπ.)
2. Η διατήρηση του ιωνικού σ, αντί του τ (κοσσάρα αντί κότα, σεύτελον αντί τεύτλον κλπ.).
3. Η διατήρηση του ω (με έκπτωση σε ο) ακόμη και στις περιπτώσεις που η κοινή νεοελληνική το έχει μετατρέψει σε ου (ζωμίν αντί ζουμί, ρωθώνι αντί ρουθούνι, κωδώνι αντί κουδούνι κλπ.).
4. Η διατήρηση ασυνίζητων των φωνητικών συμπλεγμάτων -ια , -ιο (καρδία αντί καρδιά, παιδία αντί παιδιά, ποπαδία αντί παπαδιά, κλπ.).
5. Η διατήρηση του αναβιβασμού του τόνου στην κλητική (Νίκολα αντί Νικόλα, γάμπρε αντί γαμπρέ, κλπ.).
6. Η διατήρηση των θηλυκών επιθέτων σε -ος αντί σε -η ( η άλαλος αντί η άλαλη, η έμορφος αντί η όμορφη, κλπ.).
7. Η διατήρηση του αορίστου της προστακτικής σε -ου, αντί -ε (ποίσον-ποίησον αντί ποίησε, κόψον αντί κόψε, κλπ.).
8. Η διατήρηση της παθητικής κατάληξης -ουμαι (κοιμούμαι αντί κοιμάμαι, φανερούμε αντί φανερώνομαι, κλπ.).
9. Η διατήρηση της κατάληξης της προστακτικής του παθητικού αορίστου -θετε (ιωνικά) αντί του -θητε (αττικά) (αγαπηθέτε αντί αγαπηθήτε, κοιμεθέτε αντί κοιμηθείτε, κλπ.).
10. Η διατήρηση του ιωνικού ουκί, αντί του αττικού ουχί, και η μετάπτωσή του, με αφαίρεση της πρώτης συλλαβής του ου ('κι θέλω αντί δε θέλω, 'κι τρώγω αντί δεν τρώω κλπ.). Το αρνητικό μόριο 'κι διαστέλλει την ποντιακή διάλεκτο από όλες τις άλλες ελληνικές διαλέκτους που έχουν το μόριο δεν, προερχόμενο από το αρχαίο ουδέν. Οι Πόντιοι έχουν τη λέξη τιδέν (τίποτε, καθόλου), που προήλθε από το ουδέν. Οι προσωπικές αντωνυμίες που μπαίνουν ως αντικείμενα των ρημάτων, τοποθετούνται πάντα μετά από αυτά. (λέγωσε αντί σου λέω, κρούωσε αντί σε χτυπώ, φιλώσε αντί σε φιλώ, κλπ).

Αξίζει να σημειωθούν ορισμένες από τις πολυάριθμες αρχαίες ελληνικές λέξεις που διατηρήθηκαν ως σήμερα: βοτρύδιν (τσαμπί), λιμός (πείνα), 'στούδιν (κόκκαλο), ωβόν (αυγό), ωτίν (αυτί), έγκα (αρχαίο ήνεγκα-έφερα), τ' εμόν (το δικό μου), τ' εμέτερον (το ημέτερον, το δικό μας) κ.λπ.

από την εφημερίδα του Τ.Ε.Ι. Κοζάνης

ΟΙ ΠΟΝΤΙΟΦΩΝΟΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ

Κρυπτοχριστιανούς στον Εύξεινο Πόντο συναντάμε από το 1650, εξαιτίας του φανατισμού ορισμένων Ντερεμπέηδων, την περίοδο που η Οθωμανική Αυτοκρατορία χωρίζεται σε Νερεμπεηλίκια, δηλαδή σε τιμάρια ή θέματα. Οι επικεφαλής αυτών των περιοχών, σε πολλές περιπτώσεις έδειξαν φανατισμό, ο οποίος εκφράστηκε με καταπίεση των Χριστιανών και εξαναγκασμό τους να εξισλαμιστούν. Οι πρώτοι εξισλαμισμοί ελληνικών πληθυσμών του Πόντου σημειώνονται στην περιοχή του Όφεως, ακολουθούν οι περιοχές των Σουρμένων, Αργυρούπολης, Τόνιας και άλλες. Δημόσια οι κρυπτοχριστιανοί εμφανίζονταν με την αμφίεση μουσουλμάνων και εκτός οικίας συμμετείχαν σε ισλαμικές τελετές σαν να ήταν γνήσιοι μουσουλμάνοι. Ταυτόχρονα όμως βρισκόταν σε χώρους, όπου κρυφοί ιερείς έκαναν λειτουργίες και όλα τα μυστήρια της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης. Οι κρυπτοχριστιανοί απέφευγαν τα συνοικέσια με μουσουλμάνους με διάφορα προσχήματα, και έτσι οι γάμοι συνεχίζονταν μεταξύ τους. Αυτό κράτησε έως το Φεβρουάριο του 1856. τότε υπό την πίεση των ευρωπαϊκών δυνάμεων, ο Σουλτάνος υπέγραψε το Χάτι-Χουμαγιούμ, με το οποίο κάθε Οθωμανός υπήκοος ήταν ελεύθερος να αλλάξει θρησκεία χωρίς να κινδυνεύει η ζωή του. Ο πρώτος που παρουσιάστηκε το Μάιο του 1856 για να ασπαστεί εκ νέου το Χριστιανισμό ήταν ο φύλακας του ιταλικού Προξενείου της Τραπεζούντας, ο Πεχλίλ Τεκίογλου. Από το 1856 έως το 1910 όταν και άλλαξε αυτή η πολιτική με τον πανμουσουλμανική πολιτική των Νεότουρκων, έγινε η αποκάλυψη όλων των Κρυπτοχριστιανών του Πόντου και ολόκληρα χωριά γύρισαν στο Χριστιανισμό.

Ο διωγμός των Ελλήνων μετά την τέλεση του εγκλήματος της γενοκτονίας, άφησε τους πληθυσμούς αυτούς χωρίς επαφή τόσο με το ελληνικό στοιχείο όσο και με την Εκκλησία, με εξαίρεση αυτούς που μετανάστευσαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου και δημιούργησαν ισχυρές οινότητες, οι οποίες διατήρησαν και διατηρούν τις παραδόσεις και κυρίως την ποντιακή διάλεκτο. Όμως παρά την απουσία επαφής και την σχεδιασμένη πολιτική βίαιης ενσωμάτωσή τους στην τουρκική κοινωνία, και την αμέλεια της Ελλάδας, αυτοί οι πληθυσμοί διατηρούν σήμερα στοιχεία ελληνικής συνείδησης, τα οποία αρχίζουν να αναζητούν από τη δεκαετία του 1970, όταν συμμετείχαν με μεγάλο αριθμό στο μεταναστευτικό κύμα από την Τουρκία προς τη Δυτική Ευρώπη. Εκεί συναντούνται με τους Έλληνες ποντιακής καταγωγής μετανάστες και σταδιακά αποκαθίστανται οι πρώτες επαφές, μέσω της αναλλοίωτης στους αιώνες γλώσσα, των εθίμων, των παραδόσεων, του χορού και του τραγουδιού και άλλων στοιχείων. Ταυτόχρονα η επαφή των κρυπτοχριστιανών- ελληνόφωνων με τους Πόντιους της Ελλάδας, ενισχύεται από την προσπάθεια ανάδειξης του ποντιακού ζητήματος σε όλες τις διαστάσεις του στον ελλαδικό χώρο, και την διοργάνωση των πρώτων επισκέψεων στον Πόντο.

Σήμερα στην Τουρκία υπάρχουν δεν υπάρχουν Κρυπτοχριστιανοί, με την έννοια των πιστών. Υπάρχουν όμως οικογένειες οι οποίες είχαν ελλειμματικό θρησκευτικό συναίσθημα και παρέμειναν στον ποντιακό χώρο για πολλούς λόγους. Σήμερα ο (άγνωστος) αυτός αριθμός Ελληνόφωνων μουσουλμάνων- κρυπτοχριστιανών, με πρωτοπορία την σπουδάζουσα νεολαία στην προσπάθειά της να βρει απαντήσεις για την καταγωγή, τον πολιτισμό, την ιστορία, την ταυτότητα πορεύονται ένα δύσκολο δρόμο αυτογνωσίας και αναζήτησης ταυτότητας. Για τη σημερινή κατάσταση σε ότι αφορά αριθμητικά δεδομένα των κρυπτοχριστιανών- Ελληνόφωνων μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν. Έτσι στα Σούρμενα, της πρωτεύουσας της περιοχής με 19 χωριά, τα 5 είναι αμιγώς ελληνόφωνα σήμερα. Η περιοχή Γκαλιάν (η αρχαία Γαλλίαινα) αποτελείται από 18 χωριά και οικισμούς. Οι μισοί κάτοικοι της περιοχής είναι εξισλαμισθέντες ντόπιοι και οι μισοί έχουν μετεγκατασταθεί από τα χωριά Καλλίστη και Αρχάγγελος της περιοχής Σουρμένων την τρίτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Η περιοχή Τσαϊκαρά (το Κατωχώριον) είναι αμιγώς ελληνόφωνη περιοχή, η πολυπληθέστερη σ΄ όλο το τουρκικό κράτος και η τελευταία που έχει εξισλαμισθεί (τέλη 19ου αιώνα), με αρκετά αναπτυγμένο το θρησκευτικό αίσθημα των κρυπτοχριστιανών. Η περιοχή Οφ (ο αρχαίος Όφις) αποτελείται από 49 χωριά. Και τα 49 χωριά ήταν πλήρως ελληνικά, σήμερα όμως μόνο ένα το Ερενκόι παραμένει ελληνόφωνο. Για την ταυτότητα και τη ελληνική γλώσσα των πληθυσμών της περιοχής έχουν γίνει αναφορές και σε τουρκικό περιοδικό, το Aktuel (1992) οποίο τονίζει ότι «τα ίχνη της ορθόδοξης παράδοσης είναι ολοφάνερα και εδώ όλοι μιλούν Ποντιακά….Το ρωμαίικο και το ορθόδοξο είναι φανερό».


Η Άνω Ματσούκα αποτελείται από 8 χωριά στο πέρασμα της Ζύγανας με κέντρο το Χαψικόι. Πρόκειται για ελληνοχριστιανικά χωριά των οποίων η μεγάλη πλειονότητα του πληθυσμού προέρχεται από ελληνόφωνους εποίκους από την περιοχή Τόνιας που εγκαταστάθηκαν μετά το 1924. Η περιοχή Τόνιας (η αρχαία Θοανία) αποτελείται από 18 χωριά, εκ των οποίων 7 αμιγώς ελληνόφωνα.


Για το ζήτημα της καταπίεσης της μητρικής γλώσσας και της μη ελεύθερης χρήσης της έχουν γίνει παρεμβάσεις από τη μη κυβερνητική οργάνωση «Διεθνής Ένωση για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών», με γραπτή έκθεσή της προς τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) και προς το Γραφείο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) στην Ελβετία, ενώ προφορική παρέμβαση στην 58η συνεδρίαση της επιτροπής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα έγινε για το ίδιο θέμα και από τη γαλλική μη κυβερνητική οργάνωση «MRAP - Κίνηση ενάντια στο ρατσισμό - για τη φιλία ανάμεσα στους λαούς». Η μη κυβερνητική οργάνωση της Διεθνούς Ένωσης για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών, έκανε ιδιαίτερη αναφορά στις συστηματικές προσπάθειες εξαφάνισης της ποντιακής διαλέκτου, ως της πλησιέστερης προς την αρχαία ελληνική ομιλούμενης σήμερα γλώσσας, αλλά και στις διώξεις εις βάρος Ποντίων διανοουμένων, όπως του συγγραφέα Ομέρ Ασάν, που έχει γράψει το έργο «Πολιτισμός του Πόντου». Περιγράφοντας αυτή την κατάσταση, η Διεθνής Ένωση για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών επιθυμεί να επιμείνει στην ανυπαρξία ελευθερίας έκφρασης των Ποντίων, στη σημερινή Τουρκία, στη πληροφόρηση για τις συνθήκες ζωής αυτού του λαού, αφού διεθνής κοινότητα οφείλει να γνωρίζει αυτή την κατάσταση, αφού παρεμβάσεις προς την κατεύθυνση της άρσης της διάκρισης εναντίον αυτού του πληθυσμού, αποτελούν ένα βήμα προς τη διαφύλαξη ενός ζώντος πολιτισμού, ο οποίος έχει εμπλουτίσει την ανθρωπότητα.


Μέρος της εισήγησης του Φάνη Μαλκίδη στο 6ο Παγκόσμιο Συνέδριο για την ελληνική γλώσσα. Κοριλιάνο του Οτράντο. Ιταλία- Οκτώβριος 2005.



Θεοφάνης Μαλκίδης

Λέκτορας στο Τμήμα Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης