Η λύρα (κεμεντζέ)

Η πρώτη λύρα εμφανίζεται στην Ελληνική μυθολογία στον μύθο του Θεού Ερμή, όταν ήταν ακόμα παιδί ο Ερμής είχε κλέψει ένα κοπάδι αγελάδες οι οποίες άνηκαν στον θεό Απόλλωνα. Στον δρόμο είχε πεινάσει ο μικρός Ερμής και σκότωσε μία χελώνα και το καβούκι της το έκανε λύρα.

Όταν ο Απόλλων κατάλαβε ποιος ήταν ο μικρός κλέφτης πήγε στην μητέρα του την «Μαία» και ζήτησε πίσω το κοπάδι του. Για να καταλαγιάσει την οργή του ο Ερμής εκτός τα ζώα έδωσε και την λύρα του. Με αυτήν ο Απόλλωνας έγινε περίφημος μουσικός και προστάτης Θεός όλων των μουσικών. Ο Όμηρος μας δίνει την πληροφορία πως από την εποχή του ο πυρρίχιος χορευόταν με την συνοδεία της λύρας αλλά και του Αυλού.

Την αρχαιότερη παράσταση λύρας που έχουμε από την μυκηναϊκή εποχή γύρω στα 1500 π.χ. στους ιστορικούς χρόνους τα είδη της λύρας ήταν 2, η κλασική -αυτή του Απόλλωνα και του Θεού Ορφέα- και η κιθάρα. Κάπου στον μεσαίωνα προστέθηκε και το δοξάρι.


Ο λαϊκός τεχνίτης που την κατασκευάζει μπορεί να είναι και λυράρης. Ως ύλη χρησιμοποιεί ξύλο από δαμασκηνιά (κοκκύμελον), μουριά ή άρκευθο (αρτούτζ). Δεν λείπουν οι κατασκευές και από ξύλο άλλων δέντρων. Λέγεται πάντως ότι η πιο γλυκόλαλη λύρα γίνεται από δαμασκηνιά. Βασικό στοιχείο στο σώμα της λύρας είναι το καπάκι, για το οποίο χρησιμοποιείται «χάρτωμαν» (λεπτή σανίδα) από έλατο. Οι χορδές (τρεις συνολικά) κατασκευάζονται από έντερο ζώου. Πιο λεπτή η ψιλή χορδή, το «ζιλ’». Μεταγενέστερα χρησιμοποιούνται μετάξινες χορδές και τελευταία οι ατσάλινες.