Μια από τις σημαντικές εκδόσεις της περασμένης χρονιάς, υπήρξε η έκδοση του βιβλίου «Πολιτισμός του Πόντου» του Omer Asan, από τις εκδόσεις Κυριακίδη της Θεσσαλονίκης. Δόθηκε έτσι η ευκαιρία στον 'Ελληνα αναγνώστη να διαβάσει το σημαντικό έργο "Pontos Kulture", που είχε πρωτοεκδοθεί το 1996 στην Κωνσταντινούπολη από τον εκδοτικό οίκο Belge και ήδη ετοιμάζει τη δεύτερη έκδοσή του.
Ο Omer Asan, με οικονομικές σπουδές, κατάγεται από την περιοχή του 'Οφεως
(Of) της Τραπεζούντας που βρίσκεται στη βορειοανατολική Τουρκία. Εκτός από το οφίτικο ιδίωμα της ποντιακής διαλέκτου μιλά πολύ καλά και τη νέα ελληνική γλώσσα. Ο 'Οφις αποτελεί και σήμερα μια περιοχή όπου κατοικεί συμπαγής ελληνόφωνος πληθυσμός. Ο συγγραφέας, ο οποίος προέρχεται από περιοχή μεγάλης ισλαμικής παράδοσης, δραστηριοποιήθηκε στην τουρκική Αριστερά με αποτέλεσμα να υποστεί διώξεις κατά τη δεκαετία του '80. Ο πατέρας του υπήρξε στέλεχος του τουρκικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Φυλακίστηκε και από τα δύο στρατιωτικά πραξικοπήματα, του '71 και του '81. Ο ίδιος -με βάση την ελληνική κατηγοριοποίηση- ανήκει στη γενιά της μεταπολίτευσης.Στην Ελλάδα βρέθηκε για την παρουσίαση της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου του. 'Ετσι τον βρήκαμε κι εμείς και του πήραμε τη συνέντευξη που ακολουθεί.
- Υπάρχουν και σήμερα ελληνόφωνοι στην Τουρκία που μιλούν την ποντιακή διάλεκτο;
- Σήμερα στην Τουρκία υπάρχουν ακόμη άτομα που μιλούν ή καταλαβαίνουν τα ποντιακά που είναι η αρχαιότερη ζώσα διάλεκτος της ελληνικής γλώσσας. Τα μέλη αυτής της κοινωνικής ομάδας κατάγονται από την Τραπεζούντα και βρίσκονται σκορπισμένα σε διάφορα μέρη της Τουρκίας, καθώς και στο εξωτερικό, ως μετανάστες. Τα ποντιακά μιλούνται σε εξήντα χωριά της περιφέρειας Τραπεζούντας, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται στην περιοχή του 'Οφη. Πιστεύω, ότι με συντηρητικούς υπολογισμούς, η διάλεκτος αυτή μιλιέται από 300.000 περίπου άτομα.
- Στη θεωρητική σου προβληματική αναφέρεσαι διαρκώς στο «πρόβλημα της ταυτότητας». Γιατί αυτό είναι τόσο σημαντικό για σένα;
- Σήμερα, οι άνθρωποι έρχονται συχνότερα αντιμέτωποι με το πρόβλημα της ταυτότητας και αυτό γιατί οι παραδοσιακές εξηγήσεις, όπως και τα επίσημα δελτία ταυτότητας δεν δίνουν επαρκείς απαντήσεις. Κάποιοι θεωρούν την αναζήτηση της ταυτότητας ως μια μόδα που έρχεται και παρέρχεται. Γι' αυτούς, ο καθένας είναι ένα άτομο, ένα ανθρώπινο ον και τίποτα άλλο. Ανεξάρτητα, όμως, από το τι καταλαβαίνει ο καθένας, το σημαντικό για μένα είναι η προστασία της γλώσσας μας, που την κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας και σήμερα τα ίχνη της άρχισαν να χάνονται, καθώς αδιαφορούμε για την εξαφάνισή της, αλλά και η προστασία του πολιτισμού μας και της ταυτότητάς μας που αυτός δημιούργησε.
Στην ιστορία της ανθρωπότητας πολλές εθνοτικές ομάδες που έζησαν στην ίδια γεωγραφική περιοχή αφομοιώθηκαν από τον κυρίαρχο πολιτισμό. Προσωπικά είμαι αντίθετος στο να μοιράζονται σήμερα άλλοι τη μοίρα των εθνοτικών πολιτισμικών ομάδων, που μέσα στην ιστορική εξέλιξη άλλοτε ενσωματώθηκαν στον κυρίαρχο πολιτισμό και άλλοτε αφομοιώθηκαν διά της βίας.
- Αναφέρεστε συχνά στο ερώτημα «ποιος είμαι» για να προσδιορίσετε τα κίνητρα της συγκεκριμένης ερευνητικής επιλογής. Η προσωπική αναζήτηση είχε καθοριστικό ρόλο;
- Εγώ άρχισα να αναζητώ την ταυτότητά μου με αφορμή το γεγονός ότι η γλώσσα που μιλούσαν οι πρόγονοί μου δεν ήταν η τουρκική. Γιατί στο χωριό, στην πόλη, στο σχολείο μας έμαθαν ότι είμαστε Τούρκοι. Στη γειτονιά, στο σχολείο, στη δουλειά μιλούσαμε τα τουρκικά. Ομως στο σπίτι, στο χωριό, η γιαγιά, ο παππούς μου, όλοι στην οικογένεια μιλούσαν μεταξύ τους τη γλώσσα που ονομάζανε «ρωμαίικα». Επομένως, τι είμασταν εμείς; Ρωμιοί ή Τούρκοι;
Σήμερα μιλάμε πια τουρκικά. Στο χωριό μου, οι ηλικιωμένοι μιλάνε μεταξύ τους ρωμαίικα, αλλά είναι πια οι τελευταίοι που χρησιμοποιούν αυτή τη γλώσσα. Οι επόμενες γενιές δεν θα έχουν τη δυνατότητα να την ακούσουν και να τη μάθουν. Ας πούμε ότι έχουμε συνεννοηθεί όσον αφορά το παρόν: σήμερα, τι είμασταν και εκτουρκιστήκαμε; Με την ερώτηση «Ποιός είμαι;» είχα βυθιστεί μέσα στο άγνωστο. 'Επρεπε να απαντήσω οπωσδήποτε σ' αυτή την ερώτηση. Και έτσι άρχισε αυτή η περιπέτεια.
- Πότε άρχισε αυτή η "περιπέτεια" και πού βασίστηκε η έρευνά σας;
- Από τα τέλη της δεκαετίας του '80 είχα αρχίσει την έρευνα σχετικά με την ταυτότητα και τον πολιτισμό μας. 'Ομως στην Τουρκία δεν είχα καταφέρει να βρω γραπτές πηγές, ούτε και κάτι σχετικό με τη γλώσσα που μιλούσαμε. 'Αρχισα να ανθολογώ ερασιτεχνικά ποντιακές λέξεις. Ρωτούσα όλους τους ηλικιωμένους που έβρισκα σχετικά με την ταυτότητα και τη γλώσσα μας. Αποτάθηκα σε Τούρκους επιστήμονες και ερευνητές και διαπίστωσα με έκπληξη ότι δεν υπήρχε καμιά εργασία σ' αυτό τον τομέα. Σ' αυτό το διάστημα, στοχεύοντας να βρω έστω και λίγες πληροφορίες, έγραφα επιστολές και τις έστελνα σε διευθύνσεις στην Ελλάδα που τις είχα μάθει τυχαία. Πάνω που είχα αρχίσει να χάνω τις ελπίδες μου, προσκλήθηκα το 1993 σε ένα ποντιακό πανηγύρι στην Καλλιθέα της Αττικής. Τα όσα είδα και οι ήχοι που άκουσα κυριολεκτικά μου άλλαξαν τη ζωή. Με είχε εκπλήξει το γεγονός ότι εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τη γη που γεννήθηκα, άκουσα τραγούδια στη γλώσσα των προγόνων μου με τη συνοδεία της λύρας, ότι χόρεψα μαζί με άγνωστους ανθρώπους σε μια άλλη χώρα και ότι μπορούσα να μιλώ και να συνεννοούμαι στα ποντιακά, τα οποία νόμιζα ότι ήταν μια γλώσσα που δε χρησιμεύει σε τίποτα.
'Ετσι, αποφάσια να επικεντρώσω την έρευνά μου στο χωριό μου, το Ερένκιοϊ του 'Οφεως και να μελετήσω το ζωντανό πολιτισμό του ως ένα υπαρκτό ίχνος του ποντιακού πολιτισμού. Το αποτέλεσμα είναι το βιβλίο που εκδόθηκε στην Τουρκία πρώτα και σήμερα στην Ελλάδα. Αποτελείται από έξι μέρη που περιλαμβάνουν: θεωρητικό πλαίσιο, ιστορικά και εθνογραφικά στοιχεία, δημώδη λογοτεχνία, λαογραφία, ονοματολογία, γλωσσάρι και βιβλιογραφία.
- Πώς αντιμετωπίστηκε το βιβλίο σας στην Τουρκία. Είχατε προβλήματα από την έκδοση;
«Το βιβλίο έγινε ιδιαίτερα αποδεκτό από τους ακαδημαϊκούς κύκλους, εφόσον κάλυπτε ένα κενό στη σύγχρονη τουρκική επιστήμη. 'Ηδη προετοιμάζεται η δεύτερη έκδοση. 'Εγινε, όμως και αιτία για παρανοήσεις, τόσο στην Τουρκία, όσο και στην Ελλάδα. Και στις δύο μεριές απέδωσαν στο θέμα διαφορετικά νοήματα. Είχα τρία χρόνια να έρθω στην Ελλάδα, λόγω των πολιτικών γεγονότων ανάμεσα στις δύο χώρες. Ελπίζω ότι η βελτίωση του κλίματος θα διευκολύνει την επιστημονική έρευνα για θέματα-ταμπού. 'Οπως επίσης, ότι διάφορες ομάδες στην Ελλάδα που μιλούν εξ ονόματος των ελληνοφώνων της Τουρκίας, θα αρχίσουν να σέβονται περισσότερο τον πληθυσμό αυτό.
από την εφημερίδα "Καθημερινή"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου